1.MÜZİKTE TEMEL İŞARETLER
1.1. Müzik ve Oluşumu
Müzik duyguların sesle anlatıldığı, bilinçli etkinliklere denir. Müzik yaşamın her
alanında varlığıyla birlikte insan ruhunu zenginleştirdiği gibi yaşam kalitesini de yükseltir.
Müzik bilimdir; çünkü içerik olarak bir konusu, kuraları ve bir yöntemi vardır. Müziğin
oluşumunu dört ana başlıkta ele alabiliriz,
1.1.1. Müzik Tarihi ve Gelişimi
Müzik, insanlık tarihiyle birlikte var olan bir olgudur. Yaşanılan dönemin olaylarını, o
coğrafyanın gelişimini seslerle dile getirmişlerdir. Müzikte gelişim geçtiği dönemin adlarını
almıştır. İlkel müzikten, klasik ve çağdaş müziğe kadar birçok dönem isimleri sayabiliriz.
Müziğin dili evrensel olduğundan birçok uygarlıkta, başka bir uygarlığın müziksel etkileşimi
görülmektedir. Müzikteki kullanılan enstrümanlarda ve ses cihazlarında gelişim son çağlarda
daha hızlanmıştır. Akustik ensrumanların, vokallin yerini elektoronik enstrümanlar ve
cihazlar almıştır. Örneğin; elektronik gitarlar, mikrofonlar, vb�

1.1.2. Sanatın Tanımı ve Dalları
Sanat; insanın etkileşimlerinin, duygu ve düşüncelerinin dışa vurumasıdır. Dışa
vurum; yazı, müzik, yapı, çizim, iletişim ve çeşitli somut ögelerle ifade edilir. Sanat, sosyal
yaşamın kaçınılmaz bir parçasıdır. Her bireyin mutlaka bir sanat dalıyla amatörde olsa
ilişkide ilgilenmesi gerekir. M.K. ATATÜRK�ün dediği gibi �SANAT ALTIN
BİLEZİKTİR�, sanatsız bir topluluk düşünülemez. Aşağıda gördüğünüz bir grafik sanatı
örneği, resimin ve müziğin varlığına işaret eden bir çalışma.
Biçim verilen malzeme değiştikçe sanatın değişik adlara ayrılması mümkün olabiliyor.
Ancak, sanatı sınıflandırırken sadece malzeme yönüyle sınıflandırma yapmak mümkün
değildir. Malzemenin yanı sıra, ifade ediş biçimi veya daha kapsamlı bir ifadeyle yaratıcılık
bu sınıflandırmada önemli bir etkendir. Sözgelimi, bir heykeltıraş da ağaca biçim verebilir,
bir marangoz da. Fakat heykeltıraşın ağaca biçim verişteki ifade tarzı ile marangozun
biçimlendirmesindeki ifade tarzı aynı değildir. Heykeltıraş biçimlendirmesini alışılmışın
dışında, yeni ve özgün bir biçimde yaparken; marangoz alışılmış, bilinen veya tekrar edilen
bir biçimlendirme yapar. Bu bakımdan sanat genel olarak önce iki gruba ayrılır:
» Pratik sanatlar / endüstriyel sanatlar (zanaat),
» Güzel sanatlar.
Güzel sanatlar deyince aklımıza; insan yaratıcılığı, insanın ilk çağlardan bu yana
kendini ifade ettiği, tam yetkinleşemediği dönemlerde; çizgi, boya, kil yoluyla içini döktüğü
biçimler, desenler, çeşitli oluşumlar geliyor. Yetkinleştiği dönemlerde ise örnekler çok
çeşitli. Sözgelimi; ünlü rönesans sanatları, yapılar, anıtlar, köprüler, müzeleri dolduran
resimler, sonra şiirler ya da Mimar Sinan'ın camileri, çeşmeleri, köprüleri v.b Günümüz
insanın; akıl, duygu,bilgi ve teknolojiyi kullanarak ortaya koyduğu sanat ürünleri:Çağdaş

resim, heykel, roman, tiyatro, sinema, çelik ve cam yapılar, incecik kullanım eşyaları, sesin,
ışığın, rengin, oyun gücünün birleştiği büyük sahne olayları, türlü tasarımlar.
Güzel Sanatları geleneksel ve çağdaş olmak üzere iki biçimde sınıflamak, bize bazı
kolaylıklar getirebilir.
Geleneksel sınıflama; güzel sanatları, hitap ettiği duyu organlarına göre sınıflar.
Sözgelimi görsel sanatlar (plâstik sanatlar), göze ve görmeye dayanan sanatları (resim,
heykel, mimari gibi) bir grupta topluyor. Fonetik sanatlar, müzik ve türleri ile edebiyatı;
ritmik sanatlar ise hem görme hem de hareketle ilgili olan sinema, opera gibi sanatları
kapsamaktadır.
Ancak, bu sınıflandırmanın dışında kalabilen bazı türler de olabilir. Sözgelimi,
karikatür veya seramik gibi. Bu sebeple, daha çağdaş bir sınıflandırmaya gerek duyulmuştur.
Bu sınıflama, söz konusu edilen sanat dalının niteliği ve tekniği göz önünde
bulundurulmaktadır.Buna göre, şöyle bir sınıflandırma yapılabilir:
» Yüzey Sanatları : Tüm iki boyutlu sanat çalışmaları, yani bir eni ve bir boyu
olan kâğıt veya tuval üzerine, bir duvar ya da kumaş üzerine uygulanan
sanatlardır: Resim ve türleri ( yağlı boya, sulu boya, baskı sanatları, afiş, grafik
çizimler ), duvar resmi, minyatür, karikatür, fotoğraf, batik, süsleme vb.
» Hacim Sanatları : Üç boyutlu sanat çalışmalarıdır. Sözgelimi heykel, seramik,
anıtlar gibi.
» Mekân Sanatları : İç ya da dış mekânı içine alan ve ya düzenleyen sanat
dallarıdır. En başta mimarî olmak üzere (bahçe mimarîsi, peyzaj mimarîsi),
çevre düzenlemesi gibi mekâna ilişkin tüm tasarım çalışmaları.
» Dil Sanatları : Edebiyat ve yazı türlerini kapsayan sanatlardır; roman, hikâye,
şiir, deneme, tiyatro metni, film senaryosu vb. gibi.
» Ses Sanatları : Müzik ve bütün türlerini kapsayan sanatlardır; halk müzikleri,
klâsik müzikler gibi.
» Hareket Sanatları: İnsanın, bedeniyle anlatım gücü kazandırdığı sanatlardır;
bale, dans türleri, halk dansları, pandomim vb.
» Dramatik Sanatlar : İnsanın, eyleme dönüşmüş ifadelerle kendini veya bir
olayı, bir olguyu anlattığı sanatlardır;tiyatro, opera, müzikal oyun, kukla gibi
sahne sanatları, sinema, gölge oyunu gibi türleri buna örnek olarak
gösterebiliriz.
Müziğin enstrümanları bu dalların birçoğunu içerir.Görsel, işitsel bir çok faktörü var.
Bir marangoz mantığının dışına çıkmamız gerekir.Daha iyi bir yapısal eser vermek için
müzik kullağımız iyi olmalı ve plastik sanatlara karşı ilgi duymalıdır.

1.1.3.Ses Oluşumu ve Özellikleri
Ses cisimlerin titreşmesinden oluşur. Sesin oluşması için ses kaynağı, iletici ve alıcı olması
gerekir. Kulağımıza gelen her seste tını, yükseklik, süre, vurgu ve gürlük nitelikleri vardır.
Bu nitelikler;
» Tını; seslerdeki çeşni ve renktir. Rüzgâr sesi, keman sesi, kuş sesi, piyano sesi
gibi sesleri kendine özgü tınılarıyla ayırt ederiz
» Yükseklik; sesin ince ya da kalın oluşudur. Diğer bir anlamada tiz ve pes oluşu.
» Süre; sesin az ya da çok uzamasıdır.
» Vurgu; sesin çeşitli şekilde çıkarılışıdır.
» Gürlük; sesin hafif veya kuvvetli olşudur. Yani şidetidir.
1.1.4. Müziğin Temel Öğeleri
Müziğin temel öğeleri ritim, melodi ve armonidir. Bu öğeler müziği var eder.
» Ritim: Bir müzik parçasının, zamanı belli bir süre içinde eşit veya değişik
uzunluktaki parçacıklara bölünmesidir. Ritim vuruşları bir düzen oluşturacak
şekilde birbirini izler. Bu vuruşlar müzikte nota değerleri ile gösterilir. Ritim
yalnızca sanata değil, evrene ve canlı varlıkların yaşamlarına da hâkim olan
öğedir.
» Melodi: Melodi veya ezgi antik çağda �melos�(bir lirik şarkı üzerine söylenen
şarkı) kelimesinden türetilmiştir. Melodi, tek sesle ifade edilen kendine özgü
karekteriyle müzikal fikirdir. Örneğin;9.senfoni, romans ve türkülerimiz.
» Armoni: Akorların (en az iki sesin aynı anda çalınması) art arda
bağlanmasından meydana gelen müzik dokusudur.
1.1.5. Müzik Türleri
Toplum yaşamıyla birlikte sürekli olusum ve gelişim halinde olan müziğin kaynağı tür
ve işlev bakımından çeşitlilik içerir. Bu çeşitliliği sıralamak oldukça zordur. Her dönem ve
yaşanılan yer bakımında çeşitlik sağlar. Müzik türlerini ana ve alt başlıklar halinde şöyle
sıralayabiliriz.

Gelişmişlik Düzeyine Göre
» İlkel müzik
» Yarı gelişkin müzik
» Gelişkin müzik
Yaygınlığına Göre
»
Yerel müzik
» Ulusal müzik uluslar arası müziğe yönelik olduğu
o Kültürel amaca göre
Geneleksel müzik (halk müziği)
Klasik müzik
Popüler müzik
o İnanç özelliği taşıyıp taşımadığına göre :
Dinsel müzik
Din dışı müzik
o Yerleşim birimini yapısına göre
Kırsal kesim müziği
Kent müziği
o Uluslara göre
Türk müziği
Çin müziği
Alman müziği
Arap müziği
Çingene müziği vb
o Kıtalara göre
Avrupa müziği
Asya müziği
Afrika müziği
o Kullanıldığı etkinlik ve konulara göre
Dans müzik
Film müziği
o Ait olduğu döme göre; barok modern klasik romantik
o Seslendiricisinin sayısınagöre; solo seslendirme
o Topluluğunun niteliğine göre; orkestra müzik koro müzik oda
müzik bando müzik konser müzik eğlence müzik fon müzik.
o Yöneldiği yas kesimi göre; çocuk müzik, gençlik müzik.
o Örgüsü ve dokusuna göre; Tek sesli müzik, cok sesli müzik
o Dayandığı ses sistemi göre; makamsal müzik, modal müzik tonal
müzik
o Oturtma ya da görevlendirmeye göre; çalgı müzik, ses müziği.
o Özellik kazandıran çalgıya göre: kemen müzik piyano müzik,
davul zurna müziği

1.2. Temel Müzik İşaretleri
1.2.1. Porte (dizek)
Birbirine paralel beş yatay çizgi ve dört eşit aralıktan oluşan nota yazmak için
kullanılan şekle denir..Şekil 1.2
Şekil 1.2.Dizek
Aynı zamanda porte çizgileri dışına da nota yazılmaktadır. Ek çizgi dediğimiz çizgiler
kullanılır. Enstrüman veya vokalin sesinin ince veya kalınlığına göre porte çizgisinin altına
ve üstüne ek çizgiler eklenir.
1.2.2. Nota ve Değerleri
Dizekteki sesleri ve bu seslerin süre uzunluklarını belirtmeye yarayan işaretlere nota
denir. Bütün sesleri tanımlayan yedi nota vardır. Bu notaları şekilleriyle tanırız. Birlik
notadan almış dörtlük nota sürelerine kadar notalar vardır.
Do Re Mi Fa Sol La Si Türkçede kullanımı
C D E F G A B İngilizlerin kullanımı
C D E F G A H Almanların kullanımı
Porte (dizek) üzerinde notaların yeri ve nota isimleri; Notalar
porte çizgisinin sırayla üzerine ve arasına yazılır

Süresi en uzun olan birlik notadır ve dört vuruştur. Birlik nota her seferinde süresi ve
vuruş sayısı ikiye bölünerekten diğer değerleri oluşturur. Bu notalar süre olarak kendi
isimlerini alırlar. Örnek;2�lik nota 2 vuruştur, yani tınlama süresi 2 birim kadardır. Sayısal
olarak da 2/4 bütünün yarısıdır(Birlik nota).Birlik notadan iki tane ikilik, dört tane dörtlük,
sekiz tane sekizlik elde edilir diyebiliriz. Tersten de gidersek sekiz tane sekizlik nota bir tane
birliğe denktir.

1.2.3. Sesiz (es-susmalar) Notalar
Müzikte sessiz süreler susma ile gösterilir ve işaretlenir. Türkçede �susma�,�susku� ve
�es� gibi benzer kelimelerle de belirtilir. Sesli notalar gibi sessiz notalarda da yedi susma
işareti vardır.
Sessiz (es) notalarda isminden de anlaşıldığı gibi müzik partisinde işaretlerin olduğu
yerde ses kesilir(susuturulur). Bu işaretlerin dizek üzerinde gösterimi aşağıdaki gibidir.

1.2.4. Anahtarlar
Müzikte üç tür anahtar vardır.Bunlar �Sol anahtarı�, �Fa anahtarı�, �Do anahtarıo� dır.
» Sol Anahtarı: Dizeğin ikinci çizgisinden çizmeye başlanılır ve beşlanılan ses
�sol� sesidir. Gitar, flüt, bağlama ve keman notaları bu anahtarda yazılır.

» Fa Anahtarı: Fa anahtarı, alt oktavlardakikalın dizek içine yerleştirebilmek için
kullanılır. Dördüncü çizginin dışında üçüncü çizgiden başlayan �Fa anahtarı�
bulunmaktadır. Piyano, basgitar, kontrubas notaları bu anahtarda yazılır.

» Do Anahtarı: Do anahtarı, genelikle orta seslerin yazılışında kullanılır. Dört
çeşit do anahtarı bulunmaktadır. Şu anda bir tanesinin yerini bilmek kafidir
,diğerlerini siz araştırınız.

1.2.5. Süre Uzunluğunda Yardımcı İşaretler
» Nokta: Yanına konduğu notayı yarı değeri kadar uzatır. Aşağıda noktalı
notaların süre uzunlukları görülmektedir.
» Çift Nokta: Bir nota veya susma işaretinin yanında iki nokta olduğu zaman
birinci nokta değerinin yarısı, ikinci nokta ise noktanın süre değerinin yarısı
kadar önüne geldiği noktanın süresini aaltır.

» Üçleme: Doğal bölünümlü ikişerli olan bir nota değerinin, geçici olarak üç eşit
parçaya bölünmesine üçleme denir. Üçleme notaların altına ya da üstüne üç
yazılır.
» Legato (Bağlı): Notaların birbirine bağlanarak, seslendirilmesine legeto denir.
Birinci nota çalınır, iki notaya bağlanır.
» Durgu (puandorg):Üzerlerine geldiği notayı genellikle normal uzunluklarının
iki katı uzatır. Ancak, müziksel nedenlerden dolayı yorumcuya bağlıdır.
İstenilen sürede seslendirilir. Genelde son notanın üzerinde buunur. Şek.1.15.
» Tekrar İşareti: Bir müzik eserinin herhangi bir bölmünde melodi tekrarı için
kullanılır.
» Dolap: Tekrar edilen bölümün ikincikez seslendirilişinde �1�yazan ölçüler
atlanır ve �2� yazan ölçüden çalınır. Ş
» Da Capo(D.C): Da capo,tekrar işaretinin yanında bulunuyorsa en başta dönülür
ve eserin sonuna kadar tekrar edilmeden seslendirilir.
» Senyo: Tekrar işaretine ikinci kez rastlandığında, aynı işaretin ilk bulunduğu
ölçüye dönülür ve bu ölçüden başlayarak �son� anlamına gelen �fine�
kelimesinin olduğu yere kadar seslendirilir.
1.2.6. İfadelendirme İşaretleri
» Staccato: Notaların sıçratılarak seslendirilmesine denir. Diğer bir anlamda kesik
kesik de diyebiliriz. Staccato, notanın altına ya da üstüne bir nokta ile yazılarak
gösterilir.
» Çarpma: Asıl sese gidilmeden öce çok kısa bir süre başka sese çarpıp asıl sese
dönmedir. Bu şekilde asıl ses vurgulanmış olur.
» Tril: Asıl ses ile komşu sesin birbiri ardına oldukça hızlı ve uzunca süren
seslendirilmesidir.
» Tremolo: Bir sesin komşu ses ile değil, komşunun yanındaki ses ile birbiri ardı
sıra olabildiğince hızlı seslendirilmesiyle elde edilen bir süslemedir.
1.3. Ses Değiştirici (altere) İşaretler
Bu işaretler önüne geldiği notayı inceltir (tiz), kalınlaştırır (pes) ya da eski doğal
haline getirir. Ses değiştirici işaretleri iki ana grupta toplayabiliriz. Şek.1.24.
1.3.1. Evrensel Müzikte Değiştirici (Altere) İşretler.
Batı müziğinde her ses arasında yarım ton farkı vardır. Dolaysııyla bir sesi yarım ses
inceltmek ve yarım ses kalınlaştırmak için notadan önce bu işaretlerden konulur. Diyez ( # )
:Önüne konulduğu notayı yarım ses inceltir.
» Bemol ( b): Önüne geldiği notayı yarım ses kalılaştırı (pes).
» Natural (doğal):Ölçü içerisine arıza almış veya ton olarak arızalı parçalarda
kullanıldığında nota eski sesine-tonuna gelir. Şek.1.27.
1.3.2. Türk Müziğinde Değiştirici İşaretler
Türk müziğinde notalar arası uzaklık batı müziğine nazaran daha azdır.Bati müziğinde
yarım perde dediğimiz ses, türk müziğinde on ikiye kadar bölünmektedirBu bölümlerin her
birine �KOMA� adı verilir.En küçük ses aralığı anlamına gelmektedir.Batı müziğinde yarım
aralık veya yarım perde bir komadır.
Yukarıda da görüldüğü gibi Türk müziğinde 4 komalık bakiye, 5 komalık küçük
münecenneb, 8 komalık büyük mücenneb, 9 komalık tanini, 12 veya 13-14 komalık artık
ikili aralıklıkları (en küçük ses uzaklığı) bulunmaktadır. Bu seslerdeki farklılıkları
duyabilmek için çok müzik dinlemek ve müzik dağarcığına hakim olmak gerekir.Çünkü ses
aralıkları çok yakın ve kulağa benzeş gelebilir.İleriki konularda, Türk musikisi
makamlarında, daha net olarak bu aralıkları görebiliriz.
2.1.2 Müzikte Diziler.
Dizi; Latince merdiven anlamına gelen �scala� sözcüğünden gelmektedir. Sekiz sesin
ardı ardına sıralanmasına dizi denir. Örnek; Do1 den Do2 ye kadar olan seslere �Do�dizisi
denir.
Klasik batı müziğinde temel dizi �Diyatonik� dizidir. Şek.2,8�de olduğu gibi.
Avrupa�ya özgü bu dizilerin temeli Yunanlıların kulandığı dizilere kadar uzanır(daha eski
dönemlerde diyebiliriz. Ör: Frigyen dizisi frigyalılar döneminde kullanılmıştır.) Bunlar;
» Majör Dizisi(gamı): İki tam bir yarım, üç tam bir yarım (TTYTTTY)
aralıklardan meydana gelen diziye majör dizi denir.Bir diziyi majör yapan
özellik 1.derece ve III.derece aralığının büyük üçlü olmasıdır.Major dizilerde do
majör dediğimiz C olarak gösterilir.
Şekil 2.12.Major dizi
Bütün majör gamlar bu formülle elde edilir. Eğer, tam ses olmama durumu varsa
bemol ve diyez işareti koyarak iki ses arasındaki uzaklığı bu formüle uyarlarız.
» Minör Dizisi (gamı)
Bir majör dizinin VI.derece sesi üzerine oluşturulan yeni dizi minör dizidir.Bir diziyi
minör yapan özellik I.derece ve III.derece arasının küçük üçlü olmasıdır.Örneğin;Do
majör�ün altıncı sesine bakarsak yani VI .derecesi La �dır.La sesi üzerine kurulan yeni dizi
(gam) La minör dizisidir.Uluslararası gösterimi Am dir.
2.2. Temel Müzik Terimleri
Müzikte çeşitliliği sağlayan da bu işaretlerdir. Bu işaretleri de iki ana grupba
ayırabiliriz.
2.2.1.Hız (hareket) Terimleri
Haraket, bir müzik eserinin hangi yavaşlıkta veya hangi hızlılıkta çalınacağını belirtir.
En yavaş en hızlı birçok hız terimi vardır. Bu terimlerin çoğu İtalyancadan gelmedir ve
müzik parçasının �notasının-dizeğinin sol üstüne yazılır. Aşağıda görüldüğü üzere ismi ve
hızın anlamı verilmiştir.
İSMİ ANLAMI
Grave Çok ağır
Lento Ağır
Largo Geniş
Larghetto Oldukça geniş
Adagio Acele etmeden
Andante
Orta yürüme
hızında
Moderato Orta dızda
Allegretto Oldukça hızlı
Allegro Hızlı
Vivace Canlı
Presto Çok hızlı
Prestissimo Son derece hızlı

2.2.2.Nüans (ayırtı) Terimleri
Bir müzik eserinin yorumlanması sırasında, seslere uygulanan kuvvet yada hafiflik
derecelerine nüans denir. Bunlar gürlük terimlerini oluşturur. Terimler İtalyancadır. Terimler
nota üzerinde kısaltmalar şeklinde kullanılır. Başlıca nüans terimleri aşağıdadır.
TERİM ANLATIMI KISALTMASI
piaissimo çok hafifi pp.,ppp.
piano Hafif p.
mezzo piano orta hafifilikte mp.
mezzo forte orta kuvvete mf.
forte Kuvvetli f.
fortissimo çok kuvvetli ff.
molto fortissimo çok fazla kuveetli fff.
forzando, con forza çok kuvvetli , vurgulu fz.
forte piano kuvvetliden sonra hafif fp.
crescendo gittikçe kuvetlenerek cresc.
decrescendo gittikçe hafifiliyerek decresc.
Bu terimlerin Nota üzerindeki kullanımı aşağıdaki gibidir .Şekil:2..15.

3.RİTİM VE ÖLÇÜ (USÜL)
Diğer konularda ritimi vurgulamıştık. Müziği var eden üç temel öge; ritim, melodi ve
armoniydi. Ritim kalıpları (ölçüleri) Batı ve Türk müziğinde değişiklik göstermektedir. Türk
müziğinde yetmiş iki adet usul vardır. Batı müziğinde ise buna nazaran azdır. Ölçüler aynı
zamanda karmaşıktır. Ör:7/16, 13/8 gibi
Bu faaliyette ritimin, ölçünün ve vuruş şekillerinin nasıl olduğunu öğreneceksiniz.
Basit ölçü ve vuruşları yapabileceksiniz. Batı ve türk müziğinde kullanılan vuruş şekilleri ve
ölçüler hakkında bilgi edineceksiniz. Bu bilgi dahilinde dinlediğiniz müziklerde ritmik
şekillerin ne olduğu hakında sezgisel bilgi ve basit ölçülerin el hareketlerini (vuruş)
yapabilme becerisi kazanacaksınız.
3.1. Ritim Duygusu
Ritim, zamanın belli bir süre içinde eşit veya değişik uzunluktaki parçacıklara
bölünmesiydi. Bu bilgiyi önceki vurgulamamızdan biliyoruz.
Müziğin matmatiksel (sayısal) olarak parçalara bölünmesi de diyebiliriz. Bu ritmik
yapılar yaşanılan coğrafyanın etkileşimlerine göre farklılık göstermektedir. Örneğin, Türk
müziğinde bozlak, İç Anadoluda var olmuş bir ritmik yapıdır. Mzurka Polonya halk dansıdır
ve ritmik yapısı farklıdır. Flemnco ve halk müziği ritimlerinden de birçok örnekler
verebiliriz. Ritim duygusunu ilerletmek için çok çeşitli müzikleri dikatle dinlemek gerekir.
Bir süre sonra belleğimizda müziksel hafıza oluşacaktır.
3.2. Ölçü (usul) ve Vuruş
» Ölçü: Bir müzik eserinin süre olarak birbirine eşit parçacıklara bölünmesine
ölçü denir. Ölçü eşit zaman kümeleridir ve müzik yazısında birbiriden ölçü
çizgileri ile ayrılır.
» Rakam: Bir müzik eserinin ölçüsü, anahtardan hemen sonra sayısal olarak
yazılır. Rakamlar üst üste yazılır. Üsteki rakam ölçüyü oluşturan zaman birim
değerlerinin sayısını gösterir. Alattaki rakam ise bu değerlerin niteliğini belirtir.
» Vuruş: Ölçü vurma, zamanın sırasını ve notanın değeri kadar tınlama süresini el
hareketleri ile belirtmektir. Enstrüman çalışmalarında ayak hareketleri ile ölçü
vuruşlarını da yapabiliriz.
3.2.1.Batı Müziğinde Ölçü ve Vuruş Kavramı
Batı müziğinde ölçü ve vuruş kavramı klasik müziğe ayarlanmaktadır.
» Ölçü Çeşitleri
� Basit Ölçüler: Bir zamanı meydana getiren değerlerin tümü birlik,
dörtlük ya da sekizlik benzeri ikişerli değer işaretine denk düşerse, bu çeşit
zamanlardan kurulu ölçülere basit ölçüler senir. Basit ölçüler üçe ayrılır.
İki zamanlı, üçlü zamanlı ve dörtlü zamanlı. Sırasıyla Şek.3.4 �te
göründüğü gibidir.
� Bileşik Ölçü: Bir zamanı oluşturan değerlerin hepsi, noktalı birlik,
noktalı ilkilik, noktalı dörtlük ya da noktalı sekizlik gibi bir noktalı değer
işaretine denk ise bu ölçüler bileşiktir. Şek.3.5.
� Aksak Ölçüler: Bir ölçü hem ikili zamanı hemde üç zamaı içeriyorsa bu
ölçü aksak ölçüdür. Aksak ölçüler de üçe ayrılır. İki zamanlı, üçlü
zamanlıve dörtlü zamanlı. Sırasıyla aşağıdaki gibidir. Şek.3.6.
» Vuruş çeşitleri
Vuruş, verilen zamanı elle parçalara bölmektir. Mümkün olduğunca el haraketleri
kesin ve sınırlı olmalıdır. El haraketleri aşağı yukarı ve sağa sola pozisyonlarda yapılır.
Vuruşları temel olarak altı başlıkta toplayabiliriz.
� İki zamanlı ölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı ikinci zaman yukarı
yapılır.
� Üç zamanlı ölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sağa
yukarı, üçüncü zaman sola yukarı yapılır.
� Dört zamanlı ölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sola
yulkarı, üçüncü zaman sağa, dördüncü zaman yukarı sola yapılır.
� Beş zamanlı ölçünün vurulması:
� Yedi zamanlı ölçünün vurulması:
� Dokuz zamanlı ölçünün vurulması:
3.2. 2. Türk Müziğinde Usül (Ölçü ) ve Vuruş
Batı müziğinde usul ve vuruşun birçoğu türk müziğinde de geçerlidir. Burada sadece
Türk müziğinde geçerli olanları açıklıyacağız.
» Usül (Ölçü )
Eşit sayıda değişik vuruşlardan meydana gelmiş ritim kalıplarıdır. Türk müziğinde
usüller el haraketiyle belirtilir. Diğer bir anlamda tempo tutulur ve bu haraketler eserin
sonuna kadar disiplin içersinde devam eder.
Türk müziğinde usuller şu kelimelerle ifade edilir. Sağ el sağ dize kuvvetli, sol elde
sol dize zayıf zamanlı vurularak ifade edilir.
DÜM-TEK-TEKE-TEKA-TEKKA-TAHEK
� DÜM: Kuvvetli zaman demektir. Sağ elle sağ diz üzerine vurularak ifade
edilir.
� TEK: Hafif zaman demektir. Sol elle sol diz üzerine vurmakla ifade edilir
� TEKE: Birbirine eşit kısa zaman. Sağ el sağ dize, sol elde sol dize eşit
zamanda bir biri ardına vurulmasıdır.
� TEKA: Bir uzun ve bir kısa zaman. Sağ ve sol ellerin, sağ ve sol dizlere
vurulmasıyla icra (ifade) edilir.
� TAHEK: Sağ ve sol ellerin birlikte havaya kaldırılıp dizler üzerine
vurulmasıyla icra edilir.
» Usül (Ölçü ) Çeşitleri
Açıklamalarını yapacağımız on beş zamanlıya kadar olan usüllere küçük usül, on beş
zamanlıdan yukarı olan usüllere büyük usül adı verilir. Basit, birleşik ve aksak ritimler
olarak da sıralayabiliriz. Aşağıda küçük (basit, birleşik. aksak) ve büyük usüllerden
verilecektir. Diğer usuller ileriki öğrenme faliyetlerinde verilecektir. Aynı zamanda sizde
araştırınız.
� NİM SOFYAN:(Basit usül) iki zamanlıdır. 2/4 �lük ölçüsündedir. Bu
usülde oyun havaları, türküler ve marşlar yazılmıştır. Vuruluşu: Şek.3.13
35
Şekil.3.13.Nim sofyan
� SEMAİ: Üç zamanlıdır. ¾ �lük değerindedir. Bu usülde oyun havaları ve
şarkılar yazılmıştır. Vuruluşu: Şek.3. 14
Şekil.3.14 Semai
� SOFYAN: Dört zamanlıdır. 4/8 likve 2/4 lük değerlerde vurulur.
vuruluşu. Şek.3.15.
Şekil.3.15
� TÜRK AKSAĞI: Beş zamanlıdır. 5/8� lik ve 5/4� lük değerdedir.
Vuruluşu: Şek.3.